بەغدا لە نێوان میوانداریکردنی لووتکەی عەرەبی و ئالنگارییەکانی ناوخۆ

بەغدای پایتەختی عێراق لەم ڕۆژانەدا بووژانەوەیەکی جوانکاریی بەرفراوان بەخۆیەوە دەبینێت، بۆ ئامادەکاری میوانداریکردنی لووتکەی عەرەبی چاوەڕوانکراو، کە بڕە پارەیەکی زۆر تەرخانکراوە بۆ پاککردنەوە و جوانکردنی بەشەکانی شارەکە کە پێشوازی لە سەرکردەکانی وڵاتانی عەرەبی دەکات. ئەم لووتکەیە لە هەلومەرجێکی هەستیاری هەرێمی و نێودەوڵەتیدا دێت، کە دەبێتە جێگەی سەرنجی چاودێران و شیکەرەوە سیاسیەکان لەسەر ئاستی ناوخۆیی و هەرێمی.

 

پێویستە عێراق پێگە دیارەکەی خۆی لە کۆبوونەوە نێودەوڵەتییەکاندا بگەڕێنێتەوە و بەهێزەوە بگەڕێتەوە ناو گۆڕەپانی هەرێمی و جیهانی. عێراق، بەهۆی مێژووە دێرینەکەی و شوێنە ستراتیژییەکەی و سەرچاوە سروشتییە زەبەلاحەکانییەوە، دەوڵەتێکی خاوەن قورسایی سیاسی و ئابوورییە کە شایەنی ئەوەیە یاریکەرێکی سەرەکی و کاریگەر بێت لە ناوچەکە و جیهاندا. میوانداریکردنی لووتکەی عەرەبیش هەنگاوێکی گرنگە لە ڕێگای گەڕاندنەوەی ئەم ڕۆڵە میحوەرییە.

 

بێگومان جیهان، بەتایبەت ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، پێویستی زۆری بەم جۆرە کۆبوونەوانەی سەرکردەکان و دیالۆگە دیپلۆماسییە ئاستبەرزانە هەیە لە ژێر ڕۆشنایی ئالنگارییە هەنووکەییەکاندا. بەڵام پرسیارە ڕەوایەکە کە خۆی دەسەپێنێت: دەرەنجامی چاوەڕوانکراوی ئەم لووتکەیە چییە؟ ئەو دەستکەوتانە چین کە عێراق لە میوانداریکردنیەوە دەیانچنێتەوە؟ بەتایبەت لە ژێر ئەگەری ئامادەنەبوونی هەندێک لە سەرکردە عەرەبەکان بۆ هۆکاری جۆراوجۆر کە دەکرێت سیاسی یان دادوەری یان ئەمنی بن.

 

پرسیارە بنەڕەتییەکە کە بە سووربوونەوە خۆی دەخاتە ڕوو: ئایا سەرکردایەتیی سیاسیی عێراق لە چارەسەرکردنی کێشە ناوخۆییە درێژخایەنەکان سەرکەوتوو بووە پێش ئەوەی ڕووبکاتە میوانداریکردنی ڕووداوێکی هەرێمی بەم قەبارەیە؟ ئایا لۆژیکی و شیاوتر نییە کە هەوڵەکان سەرەتا چڕ بکرێنەوە لەسەر چارەسەرکردنی ئەو ئالنگارییە ناوخۆییە سەختانەی کە ڕاستەوخۆ کاریگەرییان لەسەر ژیانی هاووڵاتی عێراقی هەیە؟

 

عێراق ئەمڕۆ ڕووبەڕووی کۆمەڵێک ئاستەنگی ناوخۆیی پێویست دەبێتەوە کە چارەسەری خێرا و کاریگەرییان دەوێت، لەوانە؛ قەیرانی نەوت لە هەرێمی کوردستان، چونکە وەستانی هەناردەکردنی نەوت لە هەرێمی کوردستانەوە قەیرانێکی ئابووری خنکێنەر دروست دەکات کە کاریگەری لەسەر سەرچاوەکانی داهاتی وڵات هەیە. هەروەها کێشەی دراو و سیستمی بانکی، دراوی عێراقی ڕووبەڕووی نزمبوونەوە و بەرزبوونەوەی تووند دەبێتەوە، سەرباری ئەو کێشانەی کە بانکەکانی عێراق ڕووبەڕوویان دەبنەوە کە کاریگەری نەرێنیان لەسەر هاووڵاتیان و بازرگانان وەک یەک هەیە. هەروەها مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان، کێشەیەکە کە چەندین ساڵە بەردەوامە بەبێ چارەسەرێکی بنەڕەتی، کە کاریگەری لەسەر هەزاران خێزانی عێراقی هەیە.

 

قەیرانی بەردەوامیی کارەبا، سەرەڕای ئەوەی عێراق یەکێکە لە دەوڵەمەندترین وڵاتانی ناوچەکە بە سەرچاوە سروشتییەکان، هێشتا بە دەست کەمیی پێدانی کارەباوە دەناڵێنێت. سەرەڕای ئەوەی کە وڵاتەکە خاوەن یەدەگی زەبەلاحی گازی سروشتییە، بەڵام ئەم سەرچاوە بەنرخە بە سووتاندن لە هەوادا بەفیڕۆ دەدرێت بەبێ وەبەرهێنانی دروست لە بەگەڕخستنی وێستگەکانی کارەبا و پڕکردنەوەی پێداویستییەکانی هاووڵاتیان.

 

ڕێککەوتن و یەکڕیزی لەسەر ئاستی ناوخۆیی، بنەمای سەرەکین بۆ هەر جووڵەیەکی دەرەکی سەرکەوتوو. چۆن دەکرێت عێراق خۆی لە چاوچنۆکی دەرەکی بپارێزێت لەژێر سایەی دابەشبوونی ناوخۆیی قووڵدا؟ هێزی ڕاستەقینە لە یەکڕیزی و یەکخستنی بڕیاری سیاسی و ستراتیژی و ئابووریدایە.

 

کاتێک ڕێککەوتنی ناوخۆیی بەدی دێت و ڕوانگەکان لە بۆتەی بەرژەوەندی نیشتمانی باڵادا دەتوێنەوە و هەوڵەکان بۆ خزمەتکردنی هاووڵاتی عێراقی یەکدەخرێن کە سوودمەندی یەکەم و زیانمەندی یەکەمە لە هەر بڕیارێکی سیاسی، تەنها ئەو کاتە عێراق دەتوانێت بە هێز و متمانەوە پێشوازی لە سەرکردەکانی وڵاتانی تر بکات، بە پشتبەستن بە بنکەیەکی پتەو لە یەکێتیی ناوخۆیی و سەقامگیری سیاسی و ئابووری.

 

ئێستا گرنگە کە حکومەتی فیدراڵی، پێش بەستنی لوتکەی عەرەبی، دەستپێشخەری بکات بۆ بەستنی کۆنفرانسێکی دیالۆگی نیشتمانیی گشتگیر و فراوان، کە هەموو هێزە سیاسی و کۆمەڵایەتییە کاراکان بەشداریی تێدا بکەن، بە ئامانجی چارەسەرکردنی کێشە هەڵپەسێردراوەکانی ناوخۆ و دۆزینەوەی چارەسەری کاریگەر بۆیان لە زووترین کاتدا.

 

سەرکەوتنی لووتکەی عەرەبی بەندە بە سەرکەوتنی دیالۆگی نیشتمانیی ناوخۆ. هێز لە میوانداریکردنی ئەم جۆرە کۆنفرانسە هەرێمییانەدا تەنها لە ڕووکاری دەرەکی و خەرجکردنی بڕە پارەیەکی زۆر بۆ جوانکاری و ڕێکخستنی لۆجیستی نییە، بەڵکو لە توانای وڵاتی میوانداردایە بۆ پێشکەشکردنی نموونەیەکی سەرکەوتوو بۆ سەقامگیری و یەکڕیزیی ناوخۆیی و بەدیهێنانی ئامانجەکانی گەل و هاووڵاتیانی.

 

لەوانەیە وانەی فێربوو لێرەدا ئەوەیە کە چاکسازی لە ناوەوە دەست پێدەکات پێش ئەوەی بۆ دەرەوە درێژ بێتەوە، چارەسەرکردنی کێشە ناوخۆییەکان دەروازەی سروشتییە بۆ چارەسەرکردنی پرسە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکان.