تورکیا کۆتایی بە ڕێککەوتنی "کەرکووک - جەیهان" دەهێنێت

ئاڤا نیوز

لە هەنگاوێکی چاوەڕوانکراودا کە وەک وەرچەرخانێکی ستراتیژی لە دۆسیەی وزەی نێوان بەغدا و ئەنقەرە وەسف دەکرێت، ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا، بە فەرمی کۆتاییهێنانی بە ڕێککەوتنی مێژوویی هێڵی بۆریی نەوتی کەرکووک - جەیهان ڕاگەیاند. ئەم بڕیارە، کە کۆتایی بە پەیوەندییەکی 50 ساڵە دەهێنێت، دەرگا بۆ قۆناغێکی نوێی دانوستاندن دەکاتەوە کە تێیدا تورکیا هەوڵدەدات دۆسیەی وزە وەک "کارتێکی فشار"ی بەهێز لە بەرامبەر عێراقدا بەکاربهێنێت.


چیرۆکی سەرەکی: بەپێی فەرمانێکی سەرۆکایەتیی تورکیا بە ژمارە (10113) کە لە 21ـی تەمموزی 2025 لە ڕۆژنامەی فەرمیدا بڵاوکراوەتەوە، هەموو ئەو ڕێککەوتن و پرۆتۆکۆلانەی پەیوەستن بە هێڵی بۆریی نەوتی عێراق - تورکیا، لە ڕێکەوتی 27ـی تەمموزی 2026ـەوە بە هەڵوەشاوە دادەنرێن. ئەم بڕیارە ئەو ڕێککەوتنە مێژووییانە دەگرێتەوە کە لە ساڵی 1973ـەوە تا ساڵی 2011 واژۆ کراون، بەمەش کۆتایی بە چوارچێوەیەکی یاسایی دێت کە بۆ ماوەی دەیان ساڵ کاری پێکراوە.

مێژوویەکی خوێناوی و زیانێکی گەورە

هێڵی بۆریی کەرکووک - جەیهان، کە یەکێک بوو لە گرنگترین دەروازەکانی هەناردەی نەوتی عێراق، هەمیشە "لەسەر هێڵی ئاگر" بووە. لە نێوان ساڵانی 2004 و 2015دا، هێڵەکە زیاتر لە 20 جار کرایە ئامانجی هێرشی چەکداری و کردەوەی تێکدەرانە، بەتایبەتی لە پارێزگاکانی نەینەوا و کەرکووک. ئەم هێرشانە، کە لە ساڵی 2014 و لەگەڵ دەرکەوتنی داعشدا گەیشتنە لووتکە، بوونە هۆی وەستانی بەردەوامی هەناردەکردن و زیانێکی ئابووریی گەورەیان بە عێراق گەیاند کە بە ملیۆنان بەرمیل نەوت و سەدان ملیۆن دۆلار دەخەمڵێنرێت.

لەم نێوەندەدا، هەرێمی کوردستان دوای وەستانی هێڵە فەرمییەکەی عێراق لە ساڵی 2014، ناچار بوو پشت بەم بۆرییە ببەستێت بۆ هەناردەکردنی نەوتەکەی. ئەمەش، سەرەڕای ئەوەی دەروازەیەکی بۆ نەوتی هەرێم دابین کرد، بەڵام گرژیی سیاسیی لەگەڵ بەغدا زیاتر کرد و تێچوویەکی زۆریشی لەسەر هەرێم دروست کرد، چ لە ڕووی کرێی گواستنەوە بۆ کۆمپانیا تورکییەکان و چ لە ڕووی ئەو زیانانەی کە بەهۆی وەستانە بەردەوامەکانەوە لێی دەکەوت.

بڕیارێکی سیاسی لە کاتێکی هەستیاردا

سەرەڕای ئەو مێژووە پڕ کێشەیە، سەرچاوەکان لە کۆمپانیای نەوتی باکوور جەخت لەوە دەکەنەوە کە هێڵەکە ئێستا دوای چاکسازییەکی گشتگیر، لە ڕووی تەکنیکییەوە بە تەواوی ئامادەیە بۆ کارکردن. ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت کە بڕیارەکەی تورکیا زیاتر پاڵنەری سیاسی و ستراتیژی لە پشتە، نەک هۆکاری تەکنیکی.

شارەزایان پێیانوایە کە ئەنقەرە دەیەوێت لە ڕێگەی هەڵوەشاندنەوەی ڕێککەوتنە کۆنەکەوە، عێراق بخاتە بەردەم دۆخێکی نوێ و ناچاری بکات بێتە سەر مێزی دانوستاندن بە مەرجی نوێوە. حەسەن یوسف، شارەزای ئابووری، پێیوایە تورکیا دەیەوێت مەرجی باشتر بۆ ئاڵوگۆڕی بازرگانی و بەشداریی زیاتری کۆمپانیاکانی لە پڕۆژەکانی وزەی عێراقدا بەدەستبهێنێت. هاوکات، عەلی عەبدوڵڵا، شارەزای نەوتی، ئاماژە بەوە دەکات کە تورکیا دەیەوێت لەو پابەندییە مێژووییانە ڕزگاری بێت کە دوای بڕیارەکەی دادگای ناوبژیوانیی نێودەوڵەتی بوونەتە بارگرانی، و زەمینە بۆ ڕێککەوتنی نوێ خۆش بکات کە لەگەڵ پڕۆژە ستراتیژییەکانی وەک "ڕێگای گەشەپێدان"دا بگونجێت.

 

ئایا عێراق زیان دەکات؟

لەکاتێکدا زۆربەی شیکردنەوەکان باس لە فشاری تورکیا دەکەن، حەمزە جەواهیری، شارەزایەکی دیکەی نەوت، بۆچوونێکی جیاوازی هەیە. ئەو پێیوایە کە هەناردەکردن لە ڕێگەی جەیهانەوە لە بنەڕەتدا بۆ حکومەتی فیدراڵی قازانجی نییە، چونکە تێچووی گواستنەوەی هەر بەرمیلێک زیاتر لە 6 دۆلارە، لە کاتێکدا تێچووی هەناردەکردن لە بەندەرەکانی باشوورەوە تەنیا 60 سەنتە. بەم پێیە، ڕەنگە عێراق زیانێکی گەورە نەکات ئەگەر پشت بە بەندەرەکانی خۆی ببەستێت.

بەم شێوەیە، دۆسیەی وزەی نێوان عێراق و تورکیا چووەتە قۆناغێکی نوێی ئاڵۆز و نادیارەوە، کە تێیدا دیپلۆماسی و دانوستاندن ڕۆڵی یەکلاکەرەوە دەبینن لە دیاریکردنی داهاتووی ئەم ڕێڕەوە ستراتیژییەدا.