گەرووی هورمز؛ قوڕگی وزەی جیهانە بە داخستنی لەلایەن ئێران ئابووریی جیهان دەخنکێنێت

 

لەنێو گێژاوی سیاسەت و جوگرافیای ئاڵۆزی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ناوێک هەیە کە دەنگدانەوەی لەهەر تەقینەوەیەک ترسناکترە.


گەرووی هورمز. ئەم گەرووە تەنها دەروازەیەکی ستراتیژی نییە، بەڵکو ئەو خوێنبەرە سەرەکییەیە کە نەوت و گازی شل، وەک خوێنی ژیان، دەگەیەنێتە جەستەی ئابووریی جیهان. ئێران، وەک پاسەوانی ئەم دەروازە چارەنووسسازە، بەتەواوی لە هێزی ئەو کلیلە ئاگادارە کە بەدەستییەوەیەتی. هەر بۆیە، لەگەڵ گەیشتنی ململانێکانی بە لووتکە، بەتایبەت لەگەڵ ئیسرائیلدا، هەڕەشەی داخستنی هورمز وەک کۆتا کارتی فشار بەکاردەهێنێت. چونکە داخستنی گەرووی هورمز، چیتر یارییەکی سەربازیی هەرێمی نییە، بەڵکو ڕاگەیاندنی جەنگێکی ئابووریی ڕاستەقینەیە دژی هەموو جیهان؛ جەنگێک کە چەکەکەی نەوتە و قوربانییەکانیشی هاووڵاتییانی ئاسایین لە هەموو کیشوەرەکان.

بۆ تێگەیشتن لە قەبارەی ئەو کارەساتەی داخستنی هورمز پێویستە زمانی ژمارەکان قسە بکات. ڕۆژانە دەوورووبەری 21 ملیۆن بەرمیل نەوتی خاو و بەرهەمە نەوتییەکان بەم ڕێڕەوەدا تێدەپەڕن، کە دەکاتە نزیکەی یەک لەسەر پێنجی کۆی پێداویستیی وزەی جیهان.

 ئابوورییە زەبەلاحەکان، وەک چین، یابان، هیندستان و کۆریای باشوور و هتد، کە بزووێنەری گەشەی ئابووریی جیهانن، بە شێوەیەکی بنەڕەتی پشت بەم نەوتە دەبەستن. لەلایەکی ترەوە، قەتەر، کە یەکێکە لە گەورەترین هەناردەکارانی گازی شل لە جیهاندا، بەشێکی هەرە زۆری بەرهەمەکەی لێرەوە دەنێرێتە ئەوروپا و ئاسیا. مەترسییەکە لەوەدایە کە هیچ جێگرەوەیەکی خێرا و کاریگەر بۆ هورمز بوونی نییە. هەرچەندە سعودییە و ئیمارات هێڵی بۆریی نەوتیان هەیە بۆ گواستنەوەی بەشێک لە نەوتەکەیان بۆ دەرەوەی کەنداو، بەڵام توانای ئەم هێڵانە زۆر سنووردارە و ناتوانن جێگەی ئەو بڕە زەبەلاحە بگرنەوە کە لەناکاو لە بازاڕدا نامێنێت. ئەمە واتە جیهان ڕووبەڕووی کورتهێنانێکی کوشندە دەبێتەوە.

ئەگەر ئێران هەڕەشەکەی جێبەجێ بکات و گەرووی هورمز دابخات، جیهان نابێتە شاهیدی تەنها یەک قەیران، بەڵکو زنجیرەیەک کارەساتی ئابووریی یەک لەدوای یەک. لە یەکەم کاتژمێرەکانی داخستنی گەرووەکەدا، بازاڕەکان تووشی شۆکێکی تووند دەبن و نرخی نەوت بەشێوەیەکی شێتانە باز دەدات.

شرۆڤەکاران پێشبینی دەکەن نرخی نەوتی برێنت بەخێرایی سنووری 150دۆلار ببڕێت و ئەگەر دۆخەکە چەند هەفتەیەک بخایەنێت، گەیشتن بە نرخی 200 دۆلار و تەنانەت زیاتریش، دوور نییە. ئەمەش دەستبەجێ کاریگەریی دەکاتە سەر ژیانی ڕۆژانەی هاووڵاتییان؛ نرخی بەنزین لە وێستگەکان، تێچووی گەرمکردنەوەی ماڵان و نرخی بلیتی گەشتە ئاسمانییەکان بۆ ئاستێکی پێوانەیی بەرز دەبێتەوە.

بەڵام کارەساتەکە لێرەدا ناوەستێت: شەپۆلێکی گەورەی هەڵاوسان وەک تسونامی بەسەر ئابووریی جیهاندا دێت. وزەی گرانتر واتا تێچووی بەرزتر بۆ هەموو شتێک. تێچووی گواستنەوەی کاڵا بە کەشتییە بارهەڵگرەکان چەندین هێندە زیاد دەکات، کە دەبێتە هۆی گرانبوونی هەموو کاڵایەکی هاوردەکراو، لە مۆبایل و ئۆتۆمبێلەوە تا دەرمان و خۆراک.

ئەم هەڵاوسانە گشتگیرە، بانکە ناوەندییەکانی جیهان ناچار دەکات بۆ کۆنترۆڵکردنی، ڕێژەی سوود بەرز بکەنەوە. ئەمەش گورزێکی کوشندە دەبێت لە گەشەی ئابووری و جیهان بەرەو پاشەکشەیەکی ئابووریی قووڵ و تاریک پاڵ پێوە دەنێت، و بازاڕە داراییەکانیش لە ترسی جەنگ و قەیران، بە ئەگەرێکی زۆرەوە تووشی داڕمانێکی گەورە دەبن.


ئەم جەنگە بۆ عێراق و هەرێمی کوردستان، دیمەنەکەی ئاڵۆز و دوولایەنەیە.

 

لایەنی یەکەم: تەقینەوەی نرخی نەوت دەتوانێت ببێتە "بارانێکی زێڕین" و داهاتێکی ئەفسانەیی بۆ خەزێنەی دەوڵەت بهێنێ، بە تایبەت لە ئەگەری کاراکردن و هەناردەکردنی نەوت لە ڕێگەی بۆریی نەوتی کوردستان-جەیهان.

لایەنی دووەم:  عێراق بەهۆی نزیکی جوگرافی و کاریگەریی سیاسیی ئێرانەوە، دەکەوێتە چەقی مەترسییەکان. ئەگەری گۆڕینی خاکی عێراق بۆ گۆڕەپانی جەنگی بە وەکالەت لەنێوان ئێران و ڕکابەرەکانیدا، بەتایبەت ئیسرائیل و ئەمریکا، زۆرە. ئەمەش نەک هەر سەقامگیریی سیاسی و ئەمنی تێکدەدات، بەڵکو هەناردەکردنی نەوتی عێراقیش (لە ڕێگەی بەندەرەکانی باشوورەوە) دەخاتە مەترسییەوە و ئەو قازانجە کاتییەش لەدەست دەدات.

لە کۆتاییدا، داخستنی گەرووی هورمز تەنها فشارێکی سیاسی نییە، بەڵکو یارییەکی زۆر مەترسیدارە. ئێران دەزانێت کە ئەم هەنگاوە، هەرچەندە زەبرێکی کوشندە لە ڕکابەرەکانی دەدات، بەڵام هاوکات خۆکوشتنێکی ئابوورییە بۆ خودی ئێران کە لەژێر گەمارۆکاندا ئابوورییەکەی لە لێواری داڕماندایە.

ئێستا جیهان چاودێریی ئەو خوێنبەرە ناسکە دەکات، چونکە ئارامیی ئەو گەرووە، ئارامیی ئابووریی هەموو جیهانە. هەر چەخماخەیەک لەوێ، دەتوانێت ئاگرێک هەڵگیرسێنێت کە دووکەڵەکەی هەموو کیشوەرەکان دادەپۆشێت و لێکەوتەکانی بۆ دەیان ساڵ کاریگەریی خۆی جێبهێڵێت.